Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların akabinde, ülke genelinde bina dayanıklılık testi müracaatları artarken, uzmanlar, yalnızca oturduğunuz binanın sağlamlığının değil, konutunuzun yer aldığı sokağın fiziki durumunun da zelzele anında ve sonrasındaki hayati değerine dikkat çekiyor. Sarsıntı bölgesinde bitişik nizamda inşa edilen binaların yıkılmasıyla sokak ve caddelerin enkaz yığınıyla dolduğunu, bu nedenle kurtarma gruplarının depremzedelere ulaşmakta zahmet çektiğini ve vakit kaybettiğini söyleyen Bursa Uludağ Üniversitesi Rektör Yardımcısı, İnşaat Mühendisliği Kısım Lideri Prof. Dr. Adem Doğangün, 6 Şubat zelzeleleri sonrası Malatya, Adana ve Hatay’da incelemelerde bulunduğunu belirtti.
‘Yolların darlığı dezavantaj oluşturuyor’
Özellikle Hatay’daki kent planlamasına dikkat çeken Prof. Dr. Doğangün, “Sadece biz olağan binaları düşünüyoruz ancak orada çok bariz bir biçimde ortaya çıktı. Arabayı sokamıyoruz. Yani zelzele esnasında buraya ambulans nasıl girecek? İtfaiye nasıl girecek? Yani bu yollar bize çok dar. Bu da inanılmaz bir dezavantaj oluşturuyor sarsıntıdan sonra zira müdahale edemiyorsunuz. Bitişik nizam, yollar küçük. Sizin oraya girme talihiniz yok yani. O denli mukadderatına teslim etmiş olacaksınız. Yani burada da ben birkaç hafta girilemeyen yerler oldu, diye biliyorum. Artık hepimiz yalnızca burada hatalı olağan mühendistir, müteahhittir demekten fazla hepimizde biraz cürüm var. Bu kentlerimizi planlarken, eskiler ne hoş söylemişler, ‘Komşunun güneşini kesmeyeceksin.’ Artık güneşini kesmesini bırak, zirvesine biniyoruz. Her şeyini kesiyoruz. Ondan sonra da kentleşme olmuyor” dedi.
‘Kamu binalarından başlanmalı’
Şehirlerin yine yıkılıp yapılmasının mümkün olmadığına dikkat çeken Prof. Dr. Doğangün, bina dayanıklılığı ve kent planlamasına kamu binalarından başlanıp, vatandaşa örnek olunması gerektiğini belirterek, şunları söyledi:
“Bir kenti tekrar yapmak mümkün değil şu anda lakin en azından başlamak lazım. Bizim avantajımız oradaki kamu binalarımız düzgündü. Ve bu o kadar kıymetli ki; biz de kendimiz bir okul binasında kaldık gittiğimiz vakit. Belediye binası, okul binası, itfaiye binası, kaymakamlıklar yahut spor salonları üzere halkın gidebileceği, toplanabileceği, işini halledebileceği binaların, en azından bunların süratli bir halde değerlendirilip yıkılması gerekiyor. Yıkılmak ya da yerelse bu güçlendirme yahut yıkımda da hani ne durumda yapabiliriz, dediğim vakit kamu binalarında genelde tamir güçlendirme maliyeti, tekrar imal maliyetinin yüzde 50’sine yaklaştıysa yıkım tarafında bir karara gidiyor. Ancak çok mahallî bir hasar varsa o vakit güçlendiriyorsunuz. Beton dayanımı olağan güzelse, beton dayanımı berbatsa o vakit yıkıma hakikat gitmek daha âlâ. Bilhassa bu binaları, kıymetli binalarımız, hastane binalarımızı ve öbür binalarımızı değerlendirip ya güçlendirip ya da yıkmak en azından bunları hazır hale getirmek lazım. Zira vatandaş meskenini yapmış. Keşke imkanımız olsa da yeni bir yerleşim yerine bütün binaları yapsak, vatandaşlarımıza desek ki ‘Buyurun, gelin oturun. Biz burayı tekrar planlayalım’. Fakat o çok büyük bir bütçe. Evvel kamu binalarından başlamak lazım. Zira biz başlayalım ki vatandaşa da örnek olalım.”
‘Alınacak tedbirlerle, yumuşak yerde de bina yapılabilir’
Depremlerin akabinde taban seçiminin ehemmiyetinin de bir defa daha ortaya çıktığını vurgulayan Prof. Dr. Doğangün, “2023 Şubat’ında meydana gelen zelzelelerde de yumuşak tabanlara yapılan binaların, bölgenin, daha fazla hasar gördüğü halinde bir durumla karşılaşıldı. Zirvelerdeki yapıların daha az hasar gördüğü ortaya çıktı” dedi.
Yumuşak yerde de yapılaşmanın olabileceğini, bunun bazen de avantaj olduğunu söyleyen Prof. Dr. Doğangün, bu tabanlardaki binaların inşası sırasında dikkat edilecek ayrıntılarla, yıkımın önüne geçilebileceğini belirtti. Alınacak tedbirleri sıralayan Prof. Dr. Doğangün, “Bu da bir olumsuzluk natürel lakin ona uygun yapmak lazım. Yumuşak tabanda de yapılabilir ancak taban güzelleştirmesi yapılabilir, bodrum katınızı ona nazaran yapacaksınız. Daha fazla bodrum yapacaksınız üzere tedbirleri var. Tedbir almazsanız olağan her ikisinde de hasar olabiliyor. Aslında birtakım avantajları da olabiliyor sıvılaşma dediğimiz olayda da. Şayet kumluysa, boşluk suyu basıncı, su zelzele esnasında basarak kumların dışarı çıkmasına neden oluyor ancak binaların kendileri çok fazla hasar görmüyor. Genelde devrilme biçiminde oluyor. Şayet çok dikdörtgen formda yapmışsanız, taban alanı geniş değilse, devrilme formunda hasar oluyor. Yoksa kolon kirişlerinde çok fazla hasar olmayabiliyor. Bir ölçü sönümleyici üzere de suyun üzerindeki bina üzere de davranıyor. Lakin natürel çok ağır binaysa bu sefer, gördük işte İskenderun’da yere 40-50 santimetre oturan binaları. Ancak şayet taban genişse çok fazla hasar olmuyor, beşerler rahatlıkla can kaybı olmadan çıkabiliyor. Bu türlü de bir avantajı da var” diye konuştu.