Uyuz olayları Türkiye’de de dünyada olduğu üzere artıyor. Son devirde uyuz olaylarının artış göstermesinde birden fazla hastanın hastalığı geç fark etmesi ya da etrafındakileri uyarmaması da sebep oluyor.
Hürriyet gazetesinden Selin ırmak Kaçmaz’a konuşan uyuz hastalarından Eda A. yaşadıklarını şöyle özetledi:
“Erkek arkadaşım bir müddettir bedeninin çok kaşındığını, bu kaşıntının geceleri uyumasına pürüz olacak boyutta olduğunu söylüyordu. Kaşıntıyla birlikte ellerinde yaralar oluşmaya başlamıştı. O bana kaşıntı problemini anlatınca ben de aslında gün içinde sık sık bedenimi kaşıma gereksinimi duyduğumu fark ettim. İnternetten aratınca geceleri uyutmayan kaşıntıların uyuz hastalığı belirtisi olabileceğini öğrendik. Evvel erkek arkadaşım doktora gitti ve tam da varsayım ettiğimiz üzere uyuz teşhisi kondu. Akabinde ben de çabucak doktora gittim. Bendeki kaşıntılar ondaki kadar şiddetli değildi fakat tabip bana da uyuz teşhisi koydu ve ‘Bugün gelen sekizinci vakasın’ dedi. Meğerse önemli bir olay artışı varmış, piyango bize de vurmuş. Bedenimde böcekler varmış ve yumurtalarını derimin altına bırakıyormuş. Erkek arkadaşım da ben de süratlice tedaviye başladık. Cilt üzerindeki uyuz böceklerini öldürecek bir losyon sürüyor, birebir vakitte hap da içiyorduk. Ancak bu hastalığın bize nereden bulaştığını anlayamıyordum. Hastalığımı iş yerime de bildirdim; ‘Uyuz kapmışım, işe gelemeyeceğim’ dedim. Bu mesajımdan sonra gerçek ortaya çıktı. Meğerse iş yerinde bir bayanın sevgilisi uyuzmuş ve tedavi olmuyormuş. Ondan iş arkadaşıma da bulaşmış. Kelam konusu arkadaş tedaviye başlamayıp uyuzu ofise getirdiği yetmezmiş üzere bir de ‘Ben de uyuz kaptım, işe geliyorum, bir şey olmaz’ yazdı mesajıma karşılık olarak. Gözlerime inanamadım. Erkek arkadaşım ve ben aslında tedavi oluyoruz. Bizimle daima temas halinde olan ailelerimiz de tedavi oluyor. Neredeyse 1,5 ay geçti, tedaviye hâlâ devam ediyoruz. Bu hastalıkla yıllarca gayret eden ve hatta dayanamayıp intihar eden bile varmış! Artık işe döndüm, lakin insanlara yaklaşmıyorum, herkesi uyarıyorum ve kimseyle temas etmiyorum. Tek isteğim bu böceklerden bir an evvel kurtulmak. Ayrıyeten teşhis konan insanların bu durumu saklamak yerine etrafındakileri bilgilendirmesi ve süratlice tedaviye başlaması gerektiğinin de altını çizmek istiyorum.”
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Deri ve Zührevi Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Zekayi Kutlubay da uyuz hastalığındaki artışa dikkat çekti ve bunun yalnızca ülkemizde değil dünya genelinde yaşandığını söyledi.
Kutlubay, “Hem ülkemizde hem dünyada uyuzun görülme sıklığı ile ilgili bir sayı vermek mümkün değil. Ancak son iki üç yılda daha çok uyuz hastasının geldiğini söyleyebilirim. Bilhassa son 6 aydır dirençli uyuz hadiselerinde bir artış var. Tüm aile fertleri kaşınarak bize geliyorlar. Tüm dünyada uyuzun arttığına dair yayınlar da çıkmaya başladı” dedi.
Uyuz tam olarak nedir ve nerelerden nasıl bulaşır?
Prof. Dr. Zekayi Kutlubay, uyuza dair bilinmesi gereken noktaları şu halde özetledi:
“Uyuz, cilt üzerinde ve içinde yerleşen, Sarcoptes scabiei var. hominis denilen bir parazitin yaptığı deri hastalığıdır. Bu parazit 0,2 mm uzunluğunda bir akar yani hayvancağızdır. Dişileri, insan cildinin üst katmanında tüneller kazarak yaşar. Tünellerin içerisine hem yumurtalarını bırakır hem de dışkısını. Uyuz, kaşıntılı bir deri rahatsızlığına neden olur ve ciltte kızarıklık, döküntü ve şiddetli kaşıntıya yol açar. En yaygın olarak cilt teması yoluyla bulaşır. Bir bireyden diğer bir bireye bulaşması için en az 15 dakikalık bir deri teması gereklidir. Enfekte bir kişi ile direkt temas yahut enfekte kişinin giysileri, yatakları, havluları üzere eşyalarının kullanılmasıyla bulaşabilir. Cinsel temas sırasında da uyuz bulaşabilir, bu nedenle cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon olarak da kabul edilir. Uyuzun en sık bulaştığı yerleri üç başlığa ayırabiliriz: Aileler: En yaygın bulaşma yolu aile içi temas yahut yakın temastır. Paylaşılan yataklar, giysiler yahut havlular uyuzun aile içinde yayılmasına katkıda bulunabilir. Cinsel partnerler: Cinsel temas sırasında uyuz bulaşabilir, bu nedenle cinsel partnerler ortasında bulaşma riski yüksektir. Kurumlar: Uyuz bazen okullar, yurtlar, koğuşlar, hapishaneler ve bakım konutları üzere toplu ömür alanlarında yayılabilir, zira insanların bir ortada yaşaması ve temas etmesi riski artırabilir.”
Hangi belirtileri görürsek uyuz hastalığından şüphelenmeli ve doktora gitmeliyiz?
“Uyuzun belirtileri çoklukla ciltte ortaya çıkar ve şiddetli kaşıntı ile karakterizedir. Uyuz belirtileri şunlar olabilir: Şiddetli kaşıntı: Gece artan kaşıntı temeldir. En besbelli ve rahatsız edici belirti şiddetli kaşıntıdır. Kaşıntı bilhassa geceleri artabilir ve yaygın olarak parmaklar, bilekler, dirsekler, koltuk altları, göğüs, karın, bel, kalça ve genital bölge üzere cilt kıvrımlarında hissedilir. Kızarıklık ve döküntü: Ciltte kızarıklık ve döküntüler oluşabilir. Döküntüler ekseriyetle küçük, kabarcıklı yahut kabuklu olabilir. Yaygın kaşıntı izleri ve kızarıklıklar görülür. Tüneller: Parazitin deri altında kazdığı tüneller ince çizgiler formunda görülebilir. Bu tüneller ekseriyetle gri, kahverengi yahut siyah üzere renklere sahip olabilir. Kabarcıklar ve yaralar: Ciltte içi su dolu kabarcıklar, yaralar yahut kabuklar oluşabilir. Uyuz belirtileri ciltteki bu değişikliklerle sonlu olmayabilir. Birtakım beşerler baş ağrısı, yorgunluk, ateş, huzursuzluk ve uyku sorunları üzere genel belirtiler de yaşayabilir. Şayet uyuz belirtileri görüyorsanız yahut şüpheleniyorsanız, bir dermatoloğa başvurmalısınız. Uyuz, uygun tedavi ile iyileştirilebilir, fakat enfekte kişi ve temas ettiği şahısların tıpkı anda tedavi edilmesi kıymetlidir. Ayrıyeten, hekiminiz uyuzun öbür cilt hastalıklarından ayırt edilmesine yardımcı olacaktır. Uyuz teşhisi konduğunda, tedavi için ilaçlar reçete edilir ve hijyene yönelik tedbirler alınır.”
Bu hastalığın tedavisi var mı?
“Evet, uyuz hastalığının tedavisi bulunmaktadır. Uyuzun tedavisinde çoklukla reçete ile verilen sürme (topikal) ilaçlar kullanılır. Son bir yıldır ülkemizde ağızdan alınan uyuz ilacı da mevcuttur. Bu ilaçlar uygulanarak parazitin öldürülmesi ve belirtilerin giderilmesi hedeflenir. Ayrıyeten, uyuz hastasının tüm temas ettiği şahıslara tıpkı tedaviyi uygulamak kıymetlidir. Tüm ailenin tedavi olması kuraldır. Tedavi ekseriyetle birkaç tekrarlayan uygulama ile başarılı bir biçimde sonuçlanır. İlaçların kullanımı, hekimin tekliflerine ve ilacın kullanım talimatlarına uygun olarak yapılmalıdır. Ayrıyeten, uyuz belirtileri geçse bile ilaçlar, hekimin tavsiye ettiği formda tam olarak bitirilmelidir. Kaşıntı ekseriyetle süratle azalır ve ciltteki döküntüler de güzelleşmeye başlar. Lakin, kaşıntının büsbütün geçmesi 6-8 haftayı bulabilir. Enfekte kişi ile temas etmiş öteki şahıslar de tedavi edilmelidir. Uyuz tedavisinin başarılı olabilmesi için enfekte kişinin ve temas ettiği şahısların tedaviye tam olarak ahenk göstermeleri çok kıymetlidir. Ayrıyeten, enfekte bireye ilişkin giysilerin ve yatak gruplarının da uygun formda yıkanması yahut temizlenmesi gerekebilir. Giysilerin 60 derecede yıkanması kafidir. Yıkanamayan yahut kuru temizlemeye gönderilemeyen giysiler bir naylon torbaya konup ağzı sıkıca bağlanmalıdır. Bir hafta içinde tüm parazit ve yumurtaları ölecektir.”
“Uyuz hadiselerinin artış göstermesinin birkaç nedeni olabilir. Uyuzun bulaşması ve salgınlarının artmasına yol açan etkenler şunlar olabilir: Uyuz, toplu hayat şartlarında daha kolay yayılabilir. Bu çeşit ortamlarda beşerler daha yakın temas halinde bulunurlar ve enfekte bireylerle temas riski artar. Bilhassa hapishaneler, koğuşlar, okullar, yatılı kurumlar ve toplu konutlar üzere yerlerde uyuz salgınları daha yaygın olabilir. Uyuz olayları tedavi edilmediğinde yahut tedavi yarım bırakıldığında hastalığın yayılma riski artabilir. Bu nedenle uyuz tanısı konulan şahısların ve temas ettikleri şahısların tedavi edilmesi kıymetlidir. Tedavinin eksik yapılması yahut tüm ailenin birebir vakitte tedavi edilmemesi de uyuzu tetikler. Uyuz paraziti, vakit içinde ilaçlara karşı direnç geliştirebilir. Piyasada mevcut olan bir grup ilaçlara direnç gelişmiştir. Bu durumda, uyuz tedavisinin daha güçlü hale gelmesi ve tekrarlayan olayların artması mümkün olabilir. İnsanların farklı yerlere seyahat etmesi ve göç etmesi, uyuzun yayılma riskini artırabilir. Enfekte bireyler diğer bölgelere gittiklerinde yahut gelen bireyler uyuzu öbür yerlere taşıdıklarında salgınlar yayılabilir. Uyuzun yayılmasını engellemek için hijyen ve paklık kıymetlidir ancak tek başına kâfi değildir. Bu nedenle, uyuz salgınlarına karşı önleyici tedbirlerin alınması ve enfekte bireylerin tedavi edilmesi değerlidir.”
Uyuzdan korunmak için neler yapmalıyız?
“Uyuzdan korunmak için en değerli şey ferdî hijyendir. Nizamlı olarak ellerinizi yıkamak, pak giysiler giymek ve temizlenmiş yatak kadrosu kullanmak uyuzun yayılmasını önlemeye yardımcı olabilir. Ferdî eşyalarınızı diğerleriyle paylaşmamaya dikkat edin. Bilhassa giysiler, havlular ve yatak grupları üzere eşyaların paylaşımı uyuzun bulaşma riskini artırabilir. Uyuzun birinci bulaşma kaynağı deri temasıdır. Uyuzun bulaşma riskini azaltmak için enfekte bireylerle temas etmekten kaçının. Bilhassa tıpkı yatakta yatmak, uzun müddet sarılmak yahut cinsel temas kurmaktan kaçının. Toplu ömür alanlarında uyuz salgınlarını önlemek için hijyen kurallarına uyun. Okullar, hapishaneler, bakım tesisleri ve toplu konutlar üzere yerlerde uyuzun yayılma riski daha yüksek olabilir. Uyuz, uygun tedbirler alındığında önlenebilir yahut denetim altına alınabilir bir hastalıktır. Ferdî hijyen ve paklık, uyuzun yayılmasını engellemek için temel tedbirlerdir.”
Uyuz hastalığında bilhassa risk altında dediğiniz bir küme var mı?
“Uyuz hastalığı her yaş ve cinsiyetten insanları etkileyebilir, lakin birtakım kümeler daha yüksek risk altında olabilir. Toplu ömür alanlarında, bilhassa kalabalık ve hijyen şartlarının yetersiz olduğu yerlerde uyuzun yayılma riski artar. Örneğin, okullar, hapishaneler, bakım tesisleri ve toplu konutlar üzere yerlerde uyuz salgınları daha yaygın olabilir. Aile içinde yahut birebir konutu paylaşan şahıslar ortasında uyuzun bulaşma riski yüksektir, zira yakın temas daha sık olur. Bağışıklık sistemi zayıflamış şahıslar, bilhassa HIV yahut diğer bir bağışıklık sistemi sorunu olanlar uyuz hastalığına karşı daha yatkın olabilirler. Sıhhat çalışanları, uyuz hastalarıyla temas etme riski taşırlar, bu nedenle uygun gözetici tedbirleri almalıdırlar.”