Çin Halk Cumhuriyeti nin Şi Jinping’in üçüncü devriyle global sahnede daha görünür hale gelmesi Batı’da ‘alarm zilleri’ çaldırıyor. Çin’in iki değerli hasım ülke Suudi Arabistan ile İran arasında diplomatik münasebetlerin tesisi için mutabakat sağlanmasındaki arabulucu rolü Ortadoğu’da diplomasisiyle ‘ağırlığını koyduğu’ değerlendirmelerine yol açtı. Suudi Arabistan’ın ŞİÖ’de gözlemci statüsü alması ve ülkenin devlet şirketi Aramco’nun Çin’le yaptığı kıymetli muahede dikkatleri üzerinde topladı.
Çin ve Rusya liderlerinin Moskova’da duyurdukları iki ortak bildiriye yansıyan ‘çok kutuplu dünya’ ve ‘uluslararası bağların demokratikleştirilmesi’ temaları eşliğinde iki ülke diyalog, BM temelli nizamın ikili standartlarının ortadan kaldırılması, memleketler arası ilgilerin demokratikleştirilmesi, içişlerine karışmama, kalkınma için istikrar ve ekonomik yararlar ve güvenlik temalı teşebbüslerini sürdürüyor. Batı’da ise ABD’nin Ukrayna’da Rusya’ya açılan savaşın akabinde Çin’le ne vakit ‘kapışacağı’ ve ‘buna nasıl olup da hazırlıkla olacağı’ tartışmaları öne çıkıyor.
En dikkat alımlı olan ABD idarenin son devirde Çin in çip Escort Özdere ve yarı iletken erişimini kısıtlama atılımları Bunun politik yüzünde Tayvan yer alırken AB de Çin ile alakaları Ukrayna çıtası koymuş durumda
Çin bu hafta da AB Komitesi Lideri Ursula von Özdere escort der Leyen ile Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron u ağırlayacak Von der Leyen in ziyaret öncesinde Çin le münasebetlerini Ukrayna konusundaki konumun belirleyeceği söylemi dikkat çekti
Çin in global teşebbüsleri Suudi Özdere escort Bayan Arabistan la yeni bir yönelime işaret eden atılımlar ABD nin çip savaşları ve Avrupa Birliği nin tavrını gazeteci ve muharrir Gökhun Göçmen ile konuştuk
Hep global olan bir inisiyatif
Gökhun Göçmen e nazaran Çin idaresi hayli bir müddettir diplomasisini memleketler arası seviyede kurumsallaştırma gayretinde Örneklerine birkaç yerde tanıklık edildiğini belirten Göçmen en son ve çarpıcı olanın İran ile Suudi Arabistan ortasında diplomatik ilgilerin tesisini içeren mutabakat olduğunu belirtti
“Çin diplomasisini memleketler arası seviyede kurumsallaştırma gayretinde ve bunun örneklerine birkaç yerde tanıklık edebiliyoruz. 20. Ulusal Kongre sonrasında Çin çeşitli inisiyatifler açıklamaya başladı. Jenerasyon Yol esasen memleketler arası bir çatı, onun da altında global güvenlik inisiyatifi, global kalkınma inisiyatifi, artık de bir medeniyetler inisiyatifi var. Daima global olan bir inisiyatif. İnisiyatiften kasıt da ‘bir çerçeve çizelim ve bunun içerisini paydaşlarla dolduralım’ anlayışı. Bilhassa seçilen yerlerden biri de Ortadoğu’ydu. Zira Çin Cumhurbaşkanı, aralık ayında Suudi Arabistan’ı ziyaret etmişti. Körfez ülkelerinin başka önderleriyle de Arap Birliği’yle de bir ortaya gelmişti. Çabucak akabinde İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi de Çin’i ziyaret etmişti. Zira Suudi Arabistan’da açıklanan bildiri Tahran’da bilhassa muhafazakar cenahtan Yemen vesilesiyle tenkitlere neden olmuştu. Reisi’nin gitmesiyle tablo biraz netleşmeye başladı. Uzunca bir müddettir devam eden lakin sonuç alınamayan İran-Suudi görüşmeleri halinde nihayetlendirilmiş oldu.”
Diplomasisini birinci kere Ortadoğu da bu kadar büyük bir çapta inşa etmiş oldu
Göçmen İran Suudi mutabakatının ezeli ve ebedi düşman olarak resmedilen iki ülkeyi bir ortaya getirmekle kalmadığını tıpkı vakitte Suudilerin gözlemci üyeliğiyle birlikte Şanghay İşbirliği Örgütü ŞİÖ çatısı altında birleştirme atağı yaptığını anımsattı Göçmen bu durum ABD nin İran ın tecridini öngören bütün diplomatik yatırımının bozulması manasına gelecek
“Bu manada da Çin, diplomasisini birinci sefer Ortadoğu’da bu kadar büyük bir çapta inşa etmiş oldu. Bu aslında ezeli ve ebedi düşman olarak resmedilen iki ülkenin nasıl bir ortaya gelebileceğinin de göstergesiydi. Çin’in uzunca bir vakittir yaşadığı devasa ekonomik dönüşümle ilgili uzmanlar bir ekonomik mucize olarak konuşuyor fakat böylesine büyük bir diplomasi de bence üzerine düşünmeyi hak ediyor. Zira nereden nereye deniyor, İran ve Suudileri barıştırmakla da kalmadı tıpkı vakitte ŞİÖ çatısı altında bu ülkeleri müttefik yapması çok muhtemel. Suudi Arabistan da gözlemci üye olma statüsünü onayladı. Önümüzdeki periyotlarda Suudi Arabistan ve İran, ŞİÖ altında iki ortak haline gelecekler. İran’ın dışlanmasını ve izole edilmesini öngören bütün diplomatik yatırımını buraya yapan ABD’nin oyunun bozulmasına neden olacak.”
Suudiler çok kutuplu dünyanın keyfini çıkartan ülkeler arasında
Suudi Arabistan ın çok kutupluluğun farkına varan ülkeler ortasında olduğu görüşündeki Göçmen Ukrayna krizinin patlaması sonrası petrol fiyatları konusunda ABD nin kelamının dinlenmemesinin bunun bir göstergesi olduğunu belirtti Suudi devlet şirketi Aramco nun Çin le 12 2 milyar dolarlık son mutabakatına atıf yapan Göçmen Pekin in diplomasisiyle ülkeleri ortaklaştırarak birbirine bağlayarak diplomatik kazanımları güvenlik ve iktisada bağlamalarının mümkün olduğunu gösterdiğini vurguladı
“Suudi Arabistan uzunca bir müddettir çok kutupluluğun farkına varan ülkeler ortasında. Amerika karşısında kendisine böylece bir hareket alanı sağlayabiliyor. Biraz daha kendi ulusal çıkarlarına odaklanan bir siyaset peşinde. Suudi 2030 vizyonuyla birlikte Çin’in Nesil ve Yol sınırından bir kar kapmaya, odak noktası edinmeye çalışıyorlar. Bu noktada da kıymetli adımları oldu. Ukrayna krizi vaktinde gördük, petrol fiyatlarının düşürülmesi talep edildi fakat kapıları kapattı. Suudiler çok kutuplu dünyanın keyfini çıkartan ülkeler ortasında. Aramco ile Çin ortasındaki muahede da bunun son örneği, 12.2 milyar dolarlık, nisan ayında başlayacak ve önümüzdeki yıl da devreye geçmesi planlanıyor. Çin diplomasisinin bir öbür özelliği ülkeleri bir ortaya bağlaması; zira bu diplomatik barışın tesisiyle ŞİÖ çatısı altında bu ülkeleri ortak yapıyor, tıpkı vakitte ekonomik olarak birbirine bağlıyor. Jenerasyon ve Yol inisiyatifi dediğimiz sorunun de aslında bir istikrar noktası haline getirilmeye çalışılması bu nedenle. Zira ülkeler Nesil ve Yol ile bağımlı hale getiriliyor. Başka inisiyatiflerde de o denli. Bir diplomatik kazanımın güvenlik ve iktisat üzere öteki alanlara da yansıdığını, problemlerin geniş bir yelpazede ele alındığını ve tahlilin de bu türlü ortaya koyulması da mümkün.”
Batılılar Çin in bir kaplan değil kedi olmasını istiyor
Göçmen ABD nin Çin e çip ve yarı iletkenler konusunda açtığı savaşı da kıymetlendirdi Göçmen Batılıların ucuza üretim yapabilecekleri şirketlerinin karlar elde edebileceği 1 4 milyarlık bir cennet olarak gördükleri Çin in DTÖ ye girip kalkınmaya hizmet eden teknolojiye kaymasının işleri değiştirdiğini vurguladı Göçmen Pekin in iki yönelimini ise iç pazarı güçlendirmek ve kendi gücüne dayanmak ve yüksek teknolojiyi kendi gayretleriyle geliştirebilmek olarak niteledi
“Çin öteden beri Avrupalıların, Amerikalıların, Batılıların gözünde ucuza üretim yapabilecekleri, şirketlerin kar üstüne kar elde edebilecekleri ve tıpkı vakitte bir milyar 400 milyonluk bir pazara da kendi ucuza ürettikleri malları değerliye satabilecekleri bir fırsat cennetiydi. Ne vakit Çin, DTÖ’ye girdi ve atılımlar yapmaya başladı, üretimini aslında daha yüksek kaliteli kalkınmaya hizmet edecek teknolojiye kaydırdı o vakit işler bozuldu. Bu hafta Economist’in bir kapağı var, Soğuk Savaş’a yanlışsız gidilirken bunu yansıtan manşetler. Mecmuadaki bir makalede, ‘Batılılar, Çin’in bir kaplan değil kedi olmasını istiyor. Tabiatıyla her devlet kaplan olmak ister lakin Batılılar karşılarında güçlü bir kaplan değil tahminen bir şişman kedi görmek istiyorlar’ kelamları yer alıyor. Çin’le savaşları da bunu gösteriyor. Çin’in üretiminin hangi noktaya kaydığını ve yüksek teknolojinin gelişmesini engellemek istiyorlar. Uzunca müddettir de bu noktaya takılmış durumdalar. Soğuk Savaş zihniyetinin bir kısmını da teknoloji savaşları oluşturuyor. Çin’de iki yönelim var; iç pazarı güçlendirmek ve kendi gücüne dayanmak, başkası de yüksek teknolojiyi kendi uğraşlarıyla geliştirebilmek.”
Stratejik özerklikten bahseden Avrupa nın Çin le bağları de esir düşüyor
AB Komitesi Lideri Von der Leyen ve Fransa Cumhurbaşkanı Macron Pekin ziyaretine çıkarken öncesinden AB den Pekin e ilişkileri Ukrayna ya bakışın belirleyeceği resti çekilmesi de dikkat çekti Göçmen e nazaran vaktiyle stratejik özerklik inşa etmekten bahseden AB ABD ye takılırken Çin ile bağlantıları de esir düşmüş görünüyor
“Avrupa Birliği daha evvel stratejik özerklikten bahsediyordu. ABD ve Çin ortasında bir güç gayreti yaşanırken Sinatra’nın ‘My Way’ müziğine atfen, ‘Kendi yolumuzdayız, üçüncü bir yolu stratejik özerkliği inşa edeceğiz’ demişlerdi ve bu Çin’den takdir görmüştü. Çin, bir büyük güç rekabetinde Avrupa ile bir ittifak yapıp ABD’ye yüklenmek niyetinde değil. En yakın stratejik ortağı Rusya ile dahi bağlantılarını ittifaka dönüştürmek istemiyor. Her ülkenin bağımsız politik bir hatta ilerlediğini söylüyor. Çin müttefiklik bağlarının getirdiği ağır yükten telaş ediyor. Bunun sonuçlarını Soğuk Savaş periyodunda yaşadı. Ukrayna krizinden sonra bir kırılma yaşandı. Aslında ABD, Avrupalı ülkelerin stratejik özerklik arayışlarını neredeyse boşa çıkardı. Almanya’nın uzun müddettir direndiği savunma harcamaları probleminde istediğini aldı. Ukrayna kriziyle ülkelerin siyasetleri militarize edildi, siyasetçilerin aklı esir edildi. Bunu güç siyasetlerinde görüyoruz. ABD’den güç almaya zorladılar ve Çin ile alakaları de esir edilmiş durumda.”
Pekin e gidip ders verme sicilleri yok zira onlar tarafsız değiller
Ukrayna ya silah yağdıran Batı nın Çin i Rusya ya silah veriyormuş üzere sunmasını eleştiren Göçmen kimsenin Avrupa dan barış beklentisi de kalmadığını zira tarafsız olmadıklarını anımsattı
“Burada aslında bir gerçeğin çalınma durumuyla karşı karşıyayız. Ukrayna krizi resmedilirken güya Çin Rusya’ya silah veriyormuş üzere sunuluyor. Halbuki Avrupa ve ABD’nin bu hususta kelam söyleme hakkı var mı? Çin kimseye silah vermezken, ABD, Almanya, Fransa silah yığıyor. Bu şahısların Pekin’e gidip de Şi Cinping’e diplomasi konusunda Ukrayna krizi manasında ders verme üzere bir sicilleri yok. Zira kimsenin onlardan bir barış beklentisi de kalmadı. Bugün memleketler arası kamuoyunda Avrupa’dan bir barış göremiyoruz zira tarafsızlıklarını kaybettiler.”
Kameralar karşısındaki sert iletilerin Çin de verilebileceğini düşünmüyorum
Göçmen Scholz un geçen yılki ziyareti ve Çin in Almanya ile derin bağlarına atıf yaparken Macron un ise Ukrayna dahil pek çok mevzuda işleri yüzüne gözüne bulaştırmışlığını anımsattı Göçmen e nazaran Avrupalıların karşısındaki sert bildirilerini Çin de vermeleri güç
“AB Büyükelçisi, Von Der Leyen’in telaffuzları için ‘Biraz hayal kırıklığına uğradık’ dedi. Lakin bunu bu türlü söylemesi de kıymetli. Zira Çin’i ziyaret edecekler ve olumlu iletiler vermek yerine Ursula von der Leyen yüksek tonda uyardı, ‘Bağımlılıklarınız konusunda dikkat edin’ dedi. Scholz da gitmişti, o periyot Avrupalı önderler ‘Birlikte gidelim’ diye baskı yapmışlardı, bilhassa Macron. Lakin Almanya ve Çin bağlantıları çok daha farklı. Çin, Almanya’ya 3 milyon dolarlık yatırım yapıyorsa Almanya, Çin’e 25 milyon dolarlık yatırım yapıyor. Hasebiyle Çin ile münasebetlerde çok fazla oyun oynayabilecek alana sahip değil. Macron’un da o denli fakat Fransa’nın kaybettiği diplomatik cazibeyi bir biçimde yaratmaya çalışıyor. Hangi bahse el atsa eline yüzüne bulaştırdı. Ukrayna krizinde de o denli. İran’ın nükleer müzakerelerinde de rol kapmaya çalışmıştı, onda da başarılı olamadı. Ursula von der Leyen’i yanına almak istiyor lakin bir taraftan da Politico mecmuasındaki makalede danışmanları ‘Avrupa’nın bir kesimiyiz lakin Fransa’nın da kendine has diplomatik duruşu var’ diye alan ayırmaya çalışıyor. Hasebiyle bu kameralar karşısındaki sert bildirilerin Çin’de verilebileceğini düşünmüyorum.”
Çin Büyükelçisi Türkiye ile münasebetlere uzun vadeli ve stratejik baktıklarını vurguladı
Göçmen Çin in İran ile son angajmanlarından sonra Türkiye nin bir kenara bırakıldığı telaffuzlarının hakikat olmadığı görüşünde Geçen hafta Çin in Türkiye Büyükelçisi Liu Shaobin ile röportajına atıf yapan Göçmen büyükelçinin bilhassa Türkiye ile ilgilere uzun vadeli ve stratejik bakıldığı öne çıkan Kuzey ve Yol un orta koridorundaki pozisyonunu vurguladığı ve memleketler arası ilişklieri birlikte demokratikleştirmenin altını çizdiğini aktardı
“Çin’in Türkiye’yi bir köşeye bırakmasının imkanı yok. İran her ne kadar kıymetli bir kuvvet olsa da Türkiye’nin tesir alanı çok daha geniş, bunu Ukrayna krizinde de gördük. Esir takası mutabakatlarından tahıl krizine kadar Türkiye’nin belirleyici bir rolü oldu. Türkiye hem coğrafik pozisyon prestijiyle hem de vaktinde Batı ile kurduğu oralarda göreli yer alabilmiş konumuyla Çin ve Rusya’nın gözünde de farklı bir yer sahip. Herkese ‘dış siyasette nasıl bir hal alacak’ diye düşünüyor. Röportaj yaptığı Çin Büyükelçisi, ‘Türkiye ile alakalara uzun vadeli ve stratejik bakıyoruz’ dedi. Bu alakaların kurumsallaştırılmaya çalışıldığının da bir göstergesi. Büyükelçi ayrıyeten ‘Orta koridoru hazırız’ dedi. Türkiye, Jenerasyon Yol’un orta koridoru içinde yer alıyor. Ukrayna kriziyle Çin’den Avrupa’ya uzanan kuzey koridorunda Avrupalı şirketler yaptırıma uğrama durumlarından ötürü tereddüt içinde. Orta koridor biraz daha öne çıktı. Türkiye’den bölgesel ve global aktör olarak bahsetti ve ‘Uluslararası ilgileri demokratikleştirmek için Türkiye ile çalışabiliriz’ dedi. Çin ve Rusya üzere Türkiye de ABD’nin demokrasi tepesine davet edilmeyen ülkeler ortasındaydı.