Çin’in ‘üçgen masası’ anlaşma getirdi: İran ve Suudi Arabistan’ın normalleşmesi neleri değiştirir?

İran ve Suudi Arabistan Çin’in arabuluculuğunda münasebetleri düzeltme ve diplomatik temsilcilikleri yine açma konusunda anlaştı Kolej Escort

Ülkeler iki ay içinde elçilik ve misyonlarını yine açacaklarını ve 20 yıldan uzun bir mühlet evvel imzalanan güvenlik ve ekonomik işbirliği mutabakatlarını uygulayacaklarını duyurdu

İki ülke ortasında 7 yıl sonra Rus Escort varılan muahedenin İran Ulusal Güvenlik Yüksek Kurulu Genel Sekreteri Ali Şemhani, Suudi Arabistan Ulusal Güvenlik Danışmanı Musaad bin Muhammed el-Ayban ve Çin’in en kıdemli diplomatı, Çin Komünist Partisi (ÇKP) Merkezi Dış Münasebetler Komitesi Yöneticisi Vang Yi’nin katıldığı merasimle imzalandı.

Bu toplantıdan geriye akılda Çin in üçgen masa diplomasisinin fotoğrafı kaldı Bu masa tarafların eşitliğine yönelik vurgu olarak yorumlandı

İlişkiler neden bozuldu

Bölgenin iki değerli gücü ve mezhepsel Yenimahalle Escort farklılıklarıyla da İslam’ın içindeki iki farklı kutbu temsil eden Suudi Arabistan ve İran arasındaki gerginlik her devir vardı. İki ülke Suriye, Bahreyn, Filistin, Irak ve Yemen’de bazen direkt bazen de vekaletler üzerinden karşı karşıya geliyor.

2015’te Suudi Arabistan’ın güneyindeki Yemen’de başlayan savaş, İran’ın desteklediği Husiler ve Suudi Arabistan ile BAE öncülüğündeki koalisyonun desteklediği hükümet güçleri ortasında yaşanıyor. Bu savaşın başlangıcı da iki ülke ortasındaki gerginliğin tepe noktası oldu.

Daha sonra ise Suudi Arabistan’da 2 Ocak 2016’da ortalarında Şii din adamı Nimr el-Nimr’in de bulunduğu 47 kişi “terör” suçlamasıyla idam edildi.

İdamlara reaksiyon gösteren İranlı yetkililerin peş peşe yaptığı açıklamaların ardından Suudi Arabistan’ın Tahran Büyükelçiliği ve Meşhed kentindeki konsolosluk binaları İran’daki göstericiler tarafından ateşe verildi.

Bu atakların akabinde Suudi Arabistan, 3 Ocak’ta İran ile diplomatik bağlantılarını kesti. Mart 2015’te başlayan Yemen’deki kriz nedeniyle iki ülke ortasındaki gergin diplomatik bağlar büsbütün durdu.

Yemen üzere birçok alanda gerilen alakalar 14 Eylül 2019’da Suudi Arabistan’ın en büyük ulusal petrol şirketi Saudi Aramco’nun tesislerine düzenlenen taarruzla savaşın eşiğine kadar geldi. Husiler tarafından üstlenilen hücumun akabinde ABD ve Suudi Arabistan, hücumun İran’ın desteğiyle ya da direkt İran tarafından gerçekleştirildiğini argüman etti.

Normalleşme süreci Irak ta başladı Çin de tamamlandı

Nihayetinde bölgede başlayan olağanlaşma havası Tahran Riyad bağlantılarına de yansıdı

İran ve Suudi Arabistan diplomatik alakaların kesilmesinden sonra birinci kere Nisan 2021’de Irak’ın arabuluculuğuyla direkt görüşmeye başladı. Birebir yıl Eylül ayına kadar Irak ve Umman’ın arabuluculuğunda olmak üzere iki ülke yetkilileri ortasında dört çeşit müzakere gerçekleştirildi.

6 Mart’ta Çin’in başkenti Pekin’de başlayan görüşmeler ise 10 Mart’ta mutabakatla sonuçlandı.

Suudi Arabistan savaş bataklığından çıkmak istiyor

Peki bu olağanlaşmanın bölgeye yansımaları nasıl olacak Ortadoğu, Avrasya ve Asya-Pasifik Platformu (ODAP) Yöneticisi ve İstanbul Gelişim Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Ali Semin, Sputnik’e yaptığı değerlendirmede, “Suudi Arabistan ile İran’ın bölgesel olarak ezeli bir güç rekabeti var” diyerek iki gücün yakınlaşma nedenini şöyle anlattı:

“Suudi Arabistan 2015’ten beri Yemen’e başlattığı bir operasyon sonucunda önemli bir savaşla karşı karşıya bulunuyor. Ve bu savaşın kazananları yok. Yemen savaşında dolaylı yoldan İran ve Suudi Arabistan savaşı olduğunun da altını çizmek istiyorum. Bu kazananı olmayan savaşın Suudi Arabistan’a milyarlarca dolarlık bir maliyeti de var. Suudi Arabistan, bir 2030 vizyonuna hazırlanıyor. Ve ülkenin petrole, güce bağımlı bir iktisat olmasından çıkıp insan sermayesine ve petrol dışındaki ulusal gelirin çeşitlendirilmesine dayalı olması için 2030 vizyonu çok değer taşıyor. Bunun gerçekleştirilmesi için bölgesel ve iç dinamikler de güvenik boyutu da kıymet taşıyor. Suudi Arabistan’ın İran’la bu olağanlaşmayı Yemen’den ötürü yaptığını düşünüyorum. Yemen’deki savaşın sonlanmasını istiyor.”

Dr Semin , “Suudi Arabistan bu savaş bataklığından çıkmak istiyor. Lakin geride federatif bir Yemen kalabilir. Muhtemelen üniter yapısını koruyamaz. Yemen, 1990’dan evvel nasıl cumhuriyet olmadan evvel iki idareyle yönetiliyordu, artık de bu halde olabilir. Bir diğer seçenek de Lübnan’da olduğu üzere Şiilere bakanlık, lider yardımcılığı üzere misyonlar verilerek üniter ortak bir idare kurulabilir” diye de ekledi.

İsrail İran’a karşı gayretini Suudi Arabistan ile birlikte yürütmeyi planlıyordu

Riyad Tahran muahedesini “İsrail için önemli ve tehlikeli bir gelişme” olarak niteleyen eski Başbakan Naftali Bennett de “Bu, İran’a karşı bölgesel koalisyon kurma eforlarına ölümcül bir darbe indiriyor” dedi. Dr. Semin, İsrail’in bu muahededen rahatsızlığını şöyle yorumladı:

“İsrail’in maksadında Suudi Arabistan’la olağanlaşma vardı. Suudi Arabistan’ın da İsrail ile olağanlaşma için Filistin probleminde iki devletli tahlil, 1967 sonlarına geri dönülmesi, göç ettirilen Filistinlilerin inançlı geri dönüşü üzere kaideleri var. İsrail bunları kabul etmeden Suudi Arabistan ile olağanlaşma olmaz. Lakin İsrail, İran’a karşı uğraşını Suudi Arabistan ile birlikte yürütmeyi planlıyordu. Bu yüzden İran-Suudi Arabistan normalleşmesinin İsrail’i çok önemli manada rahatsız ettiğini söyleyebiliriz.”

Çin ekonomik gücünün yanı sıra askeri ve diplomatik gücünü de öne çıkaracak

Pekin in “üçgen masası” bu sürecin değerli bir sembolü oldu. Pekala, Çin’in önümüzdeki süreçte bölgeyi dair maksatları neler? “Artık bölgede bir gerçek var. Artık Amerika Birleşik Devletleri yok. Rusya var, Çin de var. Çin üçgen diplomasi masasını kurarak bu krizin tahlilinde rol aldı” diyen Dr. Ali Semin, şunları söyledi:

“Çin’in başlangıçta ekonomik yatırım üzerinden bir global güç olma eğilim vardı. Fakat artık Çin’in yalnızca ekonomik ve ticari yani yatırım üzerinden odaklı bir global güç olma potansiyelinin zayıf olacağı tarafında bir kanaat oluşuyor. Zira milletlerarası sistemde iktisat doğal ki kıymetli lakin askeri ve diplomatik gücünüzün de yüksek olması lazım. Askeriyle diplomatik güç caydırıcı güçlerdir, ekonomik güç ise yumuşak güçtür. Bunun için Çin de son vakitlerde Asya-Pasifik başta olmak üzere Ortadoğu’da hatta Ukrayna’da da bu güçleri devreye sokuyor. Yani Çin artık global güç olmak için diplomatik atılımlarını de ön plana çıkaracak, askeri ataklarını de ön plana çıkacak diyebiliriz. Fakat askeri güç manasında ABD’nin yaptığı üzere gelip Ortadoğu’da üs kurmayı değil teknoloji transferini de içeren silah satışlarını kastediyorum. Artık Çin’in de bölgesel ve global problemlerde etkin bir diplomatik yani tarafsız, etkin bir diplomasi yürüteceğini söylemek lazım.”