Irak’ın; Irak Kürt Bölgesel İdaresi (IKBY) ile 2013’ten beri direkt ham petrol ticareti yaparak, iki ülke ortasında imzalanan mukaveleyi ihlal ettiği münasebeti ile Türkiye hakkında Paris merkezli Memleketler arası Ticaret Odası Tahkim Merkezi (ICC) nezdinde açtığı dava, 23 Mart’ta sonuçlandı.
Kararı Irak Güç Bakanlığı açıkladı ve Türkiye’nin 25 Mart itibariyle Ceyhan boru sınırı üzerinden ham petrol sevkiyatını durduğunu ilan etti.
ICC’nin verdiği “bir karar”, birbirine zıt “iki farklı yorumla” iç kamuoyuna yansıdı.
Muhalif medya tıpkı haberi “Türkiye, Irak’a 1.4 milyar dolar tazminat ödeyecek”; AKP yanlısı medya ise “Irak, Türkiye’ye tazminat ödeyecek” başlıklarıyla duyurdu.
İki haber de doğruydu, içerikler eksikti.
Türkiye Güç ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı tazminata itiraz etmediğini açıklarken; tazminatı kimin, hangi şartlarda, nereye ödeyeceği sorularını açıkta bıraktı.
Görüştüğüm memleketler arası bir güç uzmanı, Türkiye’nin IKBY idaresi ile 1.4 milyar dolarlık tazminat ödemesinde “mahsuplaşma” yoluna gidebileceğini belirtiyor.
Türkiye’nin Irak’a açtığı karşı davada ileri sürdüğü tezlerin başında, boru çizgilerinden taşınan petrolün düşük hacmi ve onlarca yıl öncesine dayanan nakliye fiyatlarının ödenmemesi geliyor.
Türkiye’nin Irak’tan 6 milyar dolar alacağı olduğu ileri sürülüyor.
Tahkim sonrası Irak ve Türkiye ortasında yürütülen görüşmelerde tedarik şirketlerine yapılacak ödemelerde hangi bankanın kullanılacağı konusu da görüşülüyor.
Irak, bu güne kadar yapılan petrol ticareti ödemelerinde muhatap banka olan Halkbank’ın devreden çıkartılmasını, Irak Merkez Bankası’nın “yetkilendirilmesini” öneriyor.
* * *
Irak Bağdat idaresinin, Irak-Türkiye Petrol Boru Çizgisi mutabakatına nazaran ekonomik kullanışlılığını kaybetmemesi için Ceyhan-Kerkük boru sınırlarından belirli bir ölçü petrol gönderme yükümlülüğü bulunuyor.
* * *
Mahkemenin Irak’ın Türkiye aleyhine açtığı davada 5 başlıktan 4’ünü “Kürdistan Bölgesi’nin Irak’ın anayasal bir ünitesi olduğu münasebeti ile reddettiği” vurgulanıyor.
Mahkeme ayrıyeten Kürdistan Bölgesi’nin, Ceyhan petrol boru sınırını kullanma ve depolama hakkı bulunduğuna ve Türkiye’nin sırf “yükleme ihlali” bulunduğuna hükmetti.
Türkiye; Irak-Türkiye Petrol Boru Sınırı üzerinden petrol ihracatı planında yer alan ölçüye uymadığı münasebeti ile de Irak’a karşı açtığı davayı kazandı.
Türkiye Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığı geçtiğimiz Salı günü yaptığı açıklamada davanın aslında; Irak Merkezi Hükûmeti (Bağdat) ve IKBY (Erbil) ortasında Irak Anayasası’nda yer alan “petrol gelirlerinin paylaşılması” konusunda süregelen uyuşmazlığın bir yansıması olduğunu vurguladı.
* * *
Erbil merkezli yayın kuruluşu Rudaw, Londra merkezli Middle East Eye (MEE)’den alıntılanan haberinde, Bağdat’ın zafer ilan etmekte erken davrandığını yazdı.
MEE’a nazaran, Bağdat yetkilileri mahkeme kararının tüm taraflarını açıklamadı.
Aynı haberde Batılı bir uzmanın; “Iraklılar, 1973’teki Irak-Türkiye Petrol Boru Sınırı muahedesini petrolü depolama, nakliye, münhasır kullanım, erişim talebi ve yükleme olmak üzere beş başlıkta ihlal ettiği münasebeti ile Türkiye’ye dava açtı. Irak yalnızca “yükleme bölümü” ile ilgili şikayeti kazandı” kelamlarına yer veriliyor.
* * *
Irak Hükümeti’nin Türkiye’ye karşı açtığı davanın seyri şöyle olmuştu:
Irak 2014-2018 periyoduna ait; “petrol satış gelirlerine verilen zarar” münasebeti ile 33 milyar dolar tazminat talep etti.
İhlalin bir kesimi olarak mahkeme, Türkiye’nin petrol nakliyesi için daha fazla para alıp almadığını yahut petrol fiyatlarında olağandışı bir indirim alıp almadığını kıymetlendirerek Irak lehine karar verdi.
Yine Irak 2018-2022 devri için de Türkiye’den Kürt Bölgesi üzerinden ihraç edilen tüm petrol için 58 milyar dolar tazminat talep etti.
Henüz davanın ikinci kısmı sonuçlanmadı.
Bu davadan da birinci dilime yakın bir tazminat kararı çıkması kuvvetli olasılık…
MEE kaynağı, mahkemenin neden yalnızca “yükleme” başlığında Irak’ı haklı bulduğunun münasebetini ise şu sözlerle açıklıyor:
“Mahkeme, Türkiye’nin muahedeyi yalnızca yükleme kısmında ihlal ettiğine karar verdi. Bunun nedeni, Türkiye’nin Irak Kürdistan Bölgesi Yönetimi’nin talebiyle petrol taşıyarak gemilere (Mersin Limanı’ndan) yüklemesidir. Zira 2010’da yenilenen Irak-Türkiye Petrol Boru Çizgisi mutabakatı, petrol ticaretinde sırf Irak Petrol Bakanlığı’na bağlı SOMO’yu yetkili kılıyor.“
Anlaşmaya nazaran Irak’ın göndermesi gereken en az petrol ölçüsü 2014 yılında açılan dava kayıtlarına şöyle geçmiş:
2010 yılında 22 milyon ton
2011 yılında 27 milyon ton
2012 yılında 32 milyon ton
2013 yılında 35 milyon ton
Mahkeme, muahede kurallarına uymadığı gerekçesiyle Irak’ın Türkiye’ye 600 milyon dolar tazminat ödemesi gerektiği tarafında Ankara’nın lehine karar verdi.
Açıklamada ayrıyeten 1973 yılından beri Irak-Türkiye Petrol Boru Çizgisi Sistemi’ni çalışır durumda tutmak için Türkiye’nin milyarlarca dolarlık harcama yaptığı kaydedildi.
Nisan ayı başından bu yana Ankara-Bağdat-Erbil çizgisinde, gerek devletler seviyesinde gerekse de bölgede yatırımları bulunan memleketler arası güç şirketlerinin iştirakiyle süren müzakereler; 2005 yılında kabul edilen fakat bugüne kadar işlerlik kazanmayan Irak Anayasası’nın ilgili unsurunu masanın üzerine çıkardı.
Irak Federal Devleti Anayasası’nın 106’ıncı hususuna nazaran ülkenin toplam petrol gelirlerinden Kürt Bölgesi’ne yüzde 17 hisse verilmesi öngörülüyor.
Bu bahisle ilgili gelişmeleri aktaran Rudaw sitesinde yayımlanan haber,, Irak Devlet Lideri Muhammed Şiya –Es Sudani ve IKBY Lideri Mesrur Barzani’nin 4 Nisan 2023 tarihinde imzaladığı petrol gelirlerinin paylaşımı muahedesi, “Tarihi Anlaşma” başlığı ile verildi.
* * *
6 Nisan’da da Irak Hükümet Sözcüsü Basım Awadi’nin görüşleri Kürt basında yer buldu.
2003’de devrilen Saddam rejiminin Irak Kürt Bölgesi’nden çekildiği 1991’den bu yana, iki idare ortasındaki en değerli muahede olduğunu söyleyen Awadi şöyle devam ediyor:
“Paris’teki tahkim mahkemesinin kararından sonra Türkiye Kürdistan’dan petrol akışını durdurdu. Bu büyük sorun tabi. Biz federal hükümet olarak Kürdistan Bölgesi’nin bu biçimde ziyan görmesini elbette istemiyoruz. Zira Kürdistan Bölgesi Irak’ın bir kesimidir ve biz de ziyan ediyoruz. Zira Kürdistan Bölgesi’nin geliri Irak gelirinin bir modülüdür.”
Kürt Bölgesi’nin ihraç ettiği günlük 400 bin varil petrolün gelirini, “bütçe karşılığında” federal hükümete (Bağdat yönetimine) devretmeyi kabul ettiğini hatırlatan Awadi, bütçe konusunda vazifelerini yerine getirmenin de Bağdat hükümetinin yasal, ahlaki ve ulusal vazifesi olduğunu söylüyor.
Bağdat’ta varılan ikili mutabakatla,Türkiye’nin de pozisyonu hukuksal garantiye kavuşacak.
Irak ile petrol ticaretinden ne kazandı, ne kaybetti, hangi şirketler devrede; “ahlaki, yasal ve ulusal çerçeve” içinde belirginleşecek