Aytan ve takımı, 2019’da, İzmit Körfezi’nde bulunan ekolojik ve ekonomik kıymete sahip balıklar üzerinde mikroplastikleri inceleme projesine başladı. Makalesi mart ayında yayımlanan araştırmada, balıklarda tespit edilen mikroplastik sayılarına yer verildi.
Araştırma kapsamında incelenen kefal, kırlangıç, iskorpit, lisan balığı ile pisi balıklarının tamamında, barbunların yüzde 80’inde, mazakların yüzde 53’ünde, istavritlerin yüzde 40’ında, kaya balıklarının yüzde 39’unda, çırçırların yüzde 28’inde, trakonyaların yüzde 20’sinde ve mezgitlerin yüzde 10’unda mikroplastik tespit edildi.
Araştırmanın ayrıntıları hakkında değerlendirmelerde bulunan Aytan, çalışma kapsamında büyük bir kısmı beşerler tarafından besin olarak tüketilen ve denizlerin biyojeokimyasal döngülerinde değerli bir işleve sahip 12 balık cinsini incelediklerini belirtti.
Aytan, “İncelenen tüm tiplerde, değişen ölçü ve tiplerde mikroplastiğe rastladık. İncelediğimiz her 10 balıktan 4’ünde mikroplastiklere rastladık diyebiliriz. Bu, balıkların sindirim kanalında en az bir tane plastik bulunduğu manasında gelmiyor, birtakım balıkların sindirim kanalında onlarca mikroplastik tespit ettik.” diye konuştu.
Araştırmayı gerçekleştirdikleri İzmit Körfezi’nin; 1970’lerden itibaren, artan nüfus, endüstrileşme ve gemi trafiği üzere faktörler nedeniyle kirlenmeye başlayan ve yaklaşık 25 milyonluk bir nüfusun drenaj noktası haline gelen Marmara Denizi’nin doğusunda yer aldığını ve sonlu su değişimi nedeniyle her türlü kirleticiyi barındırdığını tabir eden Aytan, plastiklerin de bu kirleticilerin başında geldiğini kaydetti.
Balıklarda görülen plastik türleri
“Fiziksel özellikte en çok rastladığımız fiberlerdi. Bunların, çok büyük bir kısmı sentetik dokumacılığın yıkanması sonucunda ya da kullanılması esnasında aşınmaya bağlı olarak ortaya çıkıp rüzgarlar yoluyla kaynağından çok uzaklara taşınarak ya da sentetik dokumacılığın yıkanması sonucu kanalizasyon aracılığıyla deniz ortamına ulaşabiliyorlar. Maalesef atık su arıtma tesislerinde de çok büyük bir kısmı tutulamıyor. İncelenen balıkların sindirim kanalında modül ve sinema formunda da mikroplastiklere rastladık. Modül tipte mikroplastikler, deterjan şişesi üzere büyük boyutlu her türlü sert plastiğin parçalanması ile oluşan mikroplastikler… Sinema olarak isimlendirdiğimiz, ekseriyetle ambalaj ya da poşet olarak kullanılan, bükebildiğiniz yumuşak, biçim değiştirebilen mikroplastiklere de rastladık.”
Aytan, global plastik üretiminin 2050’ye kadar, mevcudun dört katına çıkmasının beklendiğini aktararak deniz ortamına plastik girişi şu an dursa bile 1950’lerden beri giren plastiklerin parçalanmaya devam ettiğine dikkati çekti.
Ülgen Aytan, plastiğin neden tehdit olduğu konusunda şunları söyledi:
“En başta, denizel besin zincirinin temelini oluşturan ve plankton olarak isimlendiren mikroorganizmalarla eş boyutta ve eş vakitli bulunmaları bir tehdit. Midye üzere, hamsi üzere suyu filtre ederek beslenen canlılar büyük risk altında zira mikroplastikten kaçma bahtları yok. Plastikleri ve alakalı toksik kimyasalları bünyelerine alıyorlar. Bu kimyasalların birçok biyoakümülatif yani canlının yağ dokusunda birikim yapma eğiliminde. Bir canlıdan öteki canlıya besin zincir aracılığıyla aktarılabiliyor. Örneğin hamsi mikroplastik tüketirse, onun üzerinden beslenen palamuda mikroplastik aktarmakta. Ayrıyeten deniz canlıları mikroplastikleri doğal besinleri sanarak kazara da tükebilmekte.”
“Dünyada ve Türkiye’de sayılar birbirine yakın”
“Daha evvel yapılan çalışmalara bakıldığında Marmara Denizi’nde mikroplastik kirliliği kilometrekarede milyon adedi geçebiliyor” diyen Aytan, plastik kirliliğinin okyanusların karşı karşıya kaldığı en süratli büyüyen tehdit olduğunu, yakın gelecekte deniz ekosistemine geri dönüşü olmayan ziyanlar verebileceğini lisana getirdi.
Mikroplastik konusunda dünyada ve Türkiye’de yapılan çalışmalarda rapor edilen sayıların birbirine yakın olduğunu aktaran Aytan, “İzmit Körfezi öteki yerlere nazaran çok makus diyemeyiz, çok yeterli de diyemeyiz. Mikroplastik tüketimi için rapor edilen bir aralık var, bizim rapor ettiğimiz sayılar o aralığın içinde” dedi.
Dünyada dört yüzün üzerinde balık cinsinde mikroplastik tüketiminin rapor edildiğini vurgulayan Aytan, şöyle devam etti:
“Bu balıkların yarısından fazlası ekonomik kıymeti olan, insan besini olarak kullanılan balıklar. Bilhassa bu balıkların popülasyonunun, endüstriyel baskının yüksek olduğu alanlarda daha fazla risk teşkil edebileceği düşünülüyor. Plastik hem kendi bünyesindekini hem de etrafındaki kirleticileri toplayarak daha fazla risk oluşturabilir. Balıkta mikroplastik varlığını anlamak, ortamdaki kirliliğin boyutunu anlamak, risk değerlendirmesi yapmak, hem ekosistem ve insan sıhhati açısından hem de alınması gereken önlemler konusunda karar alıcılara yol göstermek açısından çok kıymetli.”
Çözüm önerileri
Denize gönderilen plastiğin fizikî, kimyasal, biyolojik birçok tesir gösterdikten sonra, tesirlerinin katlanarak sofraya döndüğünün ve beşerler için çok büyük bir tehdit haline geldiğinin altını çizen Aytan, mikroplastik kirliliğine karşı tahlil tekliflerini şöyle sıraladı:
“Acilen denizlerimize giren plastiği azaltmamız ve denizde mevcut olanları da uzaklaştırmak için yeni teknolojiler geliştirmemiz lazım. Şu an kutuplara kadar yayılmış toksik, kalıcı bir kirleticiden bahsediyoruz. Böylesine yüksek yüzerliğe sahip bir kirletici, uzun seyahatler sonunda, hiç ilişkin olmadığı bir ekosisteme taşınabiliyor. Daha uygun katı atık idaresine ve atık su arıtımına muhtaçlık var. Tek kullanımlık plastiklerin kullanımına küresel olarak yasaklama getirilmeli. Fakat bu düzenlemeleri bekleyene kadar, ferdî tercihlerimizle bile küresel manada değişim yaratacağımızı da unutmamalıyız. Alışveriş yaparken tercihlerimizi düzgün belirlemeliyiz, bu kirlilikte hepimizin kıymetli bir hissesi var.”
