İkincilerin Biricikliği
“Liderlerin kalitesini anlamanın en kısa yolu etrafındaki bireylere bakmaktır.”
Niccola Machiavelli
İnsanoğlunun evrim sürecinin bir sonucu olsa gerek, rastgele bir hususta ikinci olan hatırlanmaz ya da hatırlanmak istenmez. Halbuki, metaforik manada, İbrani dinlere nazaran Adem’in birinci karısı Lilith değil Havva’nın insanlığın atası olması bu istikametten manidardır; basitçe, “ikincilerin birincisi sayesinde insanlık türeyebilmiştir,” denebilir.
Örneğin; Yahudilikte, Hz. Musa konuşma konusunda pek başarılı olmadığı için onun yerine konuşan Hz. Harun; Hristiyanlıkta, Hz. İsa’nın öğretilerini yayan Aziz Pavlus; İslamın bildiri sürecinde Hz. Muhammed’in sağ kolu olan Hz. Ali birinci akla gelen ikincilerdir.
Türk tarihinde ikincilere; başındaki hükümdar dururken ismine anıt dikilecek kadar prestij sahibi olan Tonyukuk’u; Selçuklu İmparatorluğu’na devlet sıfatı kazandıran Nizâmülmülk’ü; “Osmanlı’da kaç padişah var?” sorusuna 36+1 karşılığını verebileceğimiz Kanuni Sultan Süleyman’ın son vezir-i azamı Sokollu Mehmed Paşa’yı ve kuşkusuz daha yakın bir tarihten İsmet İnönü’yü örnek olarak gösterebiliriz.
Bunlara dünya tarihinden, Sezar’ın yakın arkadaşı ve kumandanı Marcus Antonius’u; Fidel Castro’yla birlikte Küba İhtilalini gerçekleştiren Che Guevara’yı; Sovyet Devrimi’nin Lenin’den sonraki en kudretli ismi Troçki’yi ekleyebiliriz. (İkinciler bağlamında Mevlana ile Şems-i Tebrizi, Marx ile Engels, Wozniak ile Steve Jobs hatta Gılgamış ile Enkidu ilgisi farklı bir çerçevede ele alınabilir.)
Bu liste uzatılabilse de hepsinin ortak özelliğinin; birçok vakit, kendini adayan ikinciler simgeleşen birinciler olsa da ikincilerin gölgede kalmadıkları devirlerde iş ve işleyişte niteliksel dönüşümlerin yaşandığı gerçeğidir. Diğer bir sözle birincilerin kalitesini belirleyen ikincilerin kim olduğudur. (Muhtemelen bu nedenle bana ikinciler, birincilerin bilakis eşsiz kıssalarıyla daima daha ilgi cazibeli gelmişlerdir.)
Günümüzde ikincilerin esamesinin neden okunmadığının sebebi sanırım şu soruların yanıtında gizli…
Sisteme değil, şahıslara ehemmiyet verilen, önderin tek ve vazgeçilmez olduğu bir ortamda ikinciler ortaya çıkabilir mi?
Bunun nedeni başkanın, liyakatli insanlara yol verirse, gün gelir koltuğuna göz koyarlar tasasıyla yeni önderler değil tebaa yaratma peşine düşmesinden kaynaklı olabilir mi? Pekala siz mensubu olduğunuz ya da sempati beslediğiniz rastgele bir örgütte, kadroda, dernekte, partide, işyerinde önderin dışında, o olmadığında sistemin sürekliliğini sağlayacak bir ikinci görüyor musunuz?